Uluslararası ticarette alıcı ve satıcının yükümlülüklerini, risklerini ve masraflarını netleştiren Incoterms kuralları, işlemlerin şeffaf ve sorunsuz ilerlemesi için kritik öneme sahiptir. Incoterms 2020 kuralları çerçevesinde FOB (Free on Board) teslim şekli, denizyolu veya iç su taşımacılığında en sık kullanılan ve bilinen teslim şekillerinden biridir.
Türkçe karşılığı "Gemide Masrafsız" olan bu terimdeki "Free" (Serbest) ifadesi, satıcının malları belirlenen gemiye yükleyene kadar olan masrafları karşıladığını, bu noktadan sonra malların satıcının maliyetinden "serbest kaldığını" ve masrafların alıcıya geçtiğini belirtir.
FOB teslim, satıcının malları, alıcı tarafından belirlenen yükleme limanında, alıcı tarafından tayin edilen geminin bordasına (güvertesine) teslim etmesi anlamına gelir.
FOB teslim şeklinde mallarla ilgili olası kaybolma veya hasar riskleri ve bunlara ilişkin masraflar, mal geminin bordasına yüklendiği anda satıcıdan alıcıya geçer.
FOB Teslim Şeklinin Temel Özellikleri
FOB teslim şeklinin temel özellikleri, sorumlulukların nerede ve ne zaman aktarıldığını netleştirir:
- İhracatçı (satıcı), ürünleri belirlenen yükleme limanında ve tarihinde, alıcı tarafından organize edilen gemiye yükletmesini gerçekleştirir ve bu yükleme masraflarını karşılar.
- Ürünler gemiye yüklendiği andan itibaren meydana gelebilecek tüm hasar, kayıp ve bunlara ilişkin masraflar alıcının sorumluluğu altındadır.
- Satıcı, ihracat için gerekli tüm belgeleri hazırlayıp operasyonları gerçekleştirir, malların ihracat gümrük işlemlerini tamamlar ve bu aşamaya kadar olan gümrük masraflarını karşılar. Malları ihracat gümrüklemesi yapılmış şekilde teslim eder.
FOB Teslim Şeklinde Satıcının (İhracatçı) Sorumlulukları
FOB Teslim Şeklinde Satıcının Sorumlulukları genellikle oldukça sınırlıdır ve malların gemiye yüklenmesine kadar olan süreci kapsar:
- Satıcı, uluslararası satış sözleşmesinin koşullarına uygun olarak ürünü hazırlar.
- Önceden belirlenen yükleme limanında, yine önceden belirlenen tarihte ithalatçının temin etmiş olduğu gemiye ürünlerin yüklenmesini temin eder.
- İhracatla ilgili gümrük işlemlerini organize eder ve gerekli gümrük masraflarını karşılar.
- İthalatçının kendi ülkesinde kullanması gereken ve ihracat ülkesinde hazırlanan belgeleri alması için ithalatçıya yardımcı olur;
ancak bu yardımın tüm risk ve masrafları ithalatçıya aittir. - İthalatçıya yüklemenin yapıldığını bildirir.
- Düzenlenen nakliye belgesini ithalatçıya gönderir.
- Mallar gemiye yüklenene kadar meydana gelebilecek her türlü hasar ve kayıp ile bu noktaya kadar oluşan tüm masraflar satıcının sorumluluğundadır. Bu, satıcının riskinin bittiği noktayı belirtir.
FOB Teslim Şeklinde Alıcının (İthalatçı) Sorumlulukları
FOB Teslim Şeklinde Alıcının Sorumlulukları ise satıcıya kıyasla çok daha kapsamlıdır ve ana taşıma ile ilgili tüm süreçleri ve masrafları üstlenir:
- Sözleşme koşullarına uygun olarak mal bedelini öder.
- Satıcıya yükleme yapılacak geminin adını, yükleme noktasını ve öngörülen teslim tarihini yeterli bir süre öncesinden bildirmekle
yükümlüdür. - İthalat için gerekli gümrük işlemlerini tamamlar. Gümrük vergilerini ve ilgili tüm harç ve masrafları öder.
- Taşıma acentesi ile anlaşma yaparak ana taşıma (denizyolu navlun) bedelini öder ve nakliyatı organize eder.
- Yükleme limanında mallar gemiye yüklendikten sonra malla ilgili tüm masraf ve riskler alıcının sorumluluğundadır.
FOB Teslim Şeklinde Risk ve Masrafların Transfer Noktası
Incoterms 2020 kurallarına göre FOB Teslim Şeklinde Risk ve Masrafların Transfer Noktası, malların belirlenen yükleme limanında, alıcı tarafından tayin edilen gemiye fiilen yüklendiği andır.
Bu kritik andan itibaren malla ilgili tüm riskler (kaybolma, hasar) ve gerçekleşecek tüm masraflar (ana taşıma, sigorta, varış limanı masrafları, ithalat gümrükleme vb.) satıcıdan alıcıya geçer ve alıcının sorumluluğuna girer.
Doğru FOB teslim uygulaması, bu transfer noktasının net anlaşılmasına dayanır.